Dziesięć cmentarzy Skierniewic

   Najstarszy cmentarz skierniewicki mieścił się przy starym, drewnianym kościele, którego budynek usytuowany był pomiędzy obecnym kościołem św. Jakuba a dworem arcybiskupim. Tak było w XV wieku, a prawdopodobnie i wcześniej. Skierniewice miały w tym czasie także drugi kościół – św. Rocha z przytułkiem i cmentarzykiem przy drodze na Rawę Maz. Chowano na nim zmarłych od lat 30. XVI wieku. Z czasem wybudowano w miejscu starego kościoła nowy, murowany, pod wezwaniem św. Stanisława.

   Arcybiskup Jan Łaski obok kościoła św. Stanisława założył cmentarz parafialny, chcąc skłonić mieszczan do likwidacji starego cmentarza, położonego zbyt blisko miasta i dworu arcybiskupiego. Inwestycja ta jednak nie znalazła uznania wśród mieszkańców. Cmentarz „za miastem” wykorzystywano tylko do pochówku zmarłych w szpitalu-przytułku przy kościele św. Stanisława. Dopiero arcybiskupowi Antoniemu Ostrowskiemu udało się przenieść cmentarz parafialny. Według planu Skierniewic z 1914 r. możemy stwierdzić, że cmentarz znajdował się pomiędzy ulicami: Rawską, Kilińskiego i Stanisławską. Od tego roku w zasadzie nie chowano na nim zmarłych, jednak oficjalnie cmentarz zamknięto w 1945 r..

 Rolę miejsca pochówków przejął cmentarz św. Józefa przy ul. Kozietulskiego, założony w 1911 r. Z czasem część cmentarza przy kościele św. Stanisława uległa likwidacji w związku z rozbudową przyległych ulic.

Około 1961 r. utworzono przy ulicy Strobowskiej, po stronie zalewu, nowy cmentarz komunalny. Jednak bliskość zbiornika wodnego sprawiła, że cmentarz ten musiał zostać zamknięty ze względów sanitarnych. Obecnie znajduje się na nim kilkanaście grobów. Pozostała też ozdobna brama wejściowa.

   Istniejący obok niego cmentarz zwany „Strzelbą” powstał pod koniec XIX wieku. Na początku chowano na nim samobójców, ludzi zmarłych w przytułkach i domach starców, których umieszczano we wspólnych mogiłach. Na Strzelbie znajdują się także groby osób innych wyznań: prawosławnych, grekokatolików, ewangelików, mariawitów. Pochowani  tam zostali również żołnierze, m.in. żołnierze radzieccy, którzy w styczniu 1945 r. wyzwalali miasto i okolice oraz osoby z obozu jenieckiego w Skierniewicach.

   Skierniewice miały także, nieistniejący już, cmentarz ewangelicko-augsburski mieścił się w latach 1830-1963 na skwerku przy skrzyżowaniu ulic: Reymonta, Rybickiego i Sobieskiego. Dzisiaj znajduje się tam tablica upamiętniająca tę nekropolię. Oprócz niemieckich fachowców sprowadzanych przez arcybiskupów, chowano na nim także Łotyszy i Finów z tutejszego garnizonu. W czasie II wojny światowej Niemcy chowali tu swoich zabitych. Wczesną wiosną 1963 r. przeprowadzono ekshumację szczątków 82 osób, zlikwidowano 67 grobów i grobowców. Ekshumowane szczątki pochowano w zbiorowej mogile na zamkniętym już cmentarzu przy ul. Strobowskiej oraz w grobach rodzinnych na innych cmentarzach.

   Inna tablica, wystawiona przez Towarzystwo Przyjaciół Skierniewic, upamiętnia cmentarz wojskowy w Parku Miejskim. Do 1934 r. lub 1938 r. znajdował się tam cmentarz z okresu I wojny światowej. Obok siebie pochowani zostali żołnierze walczący w armii niemieckiej i rosyjskiej. Niedaleko torów i obecnego amfiteatru były groby darniowe z drewnianymi krzyżami. Na krzyżach odnotowano nazwiska i jednostki żołnierzy. Zmarłych pochowano w parku, gdyż niedaleko, na terenie obecnego Liceum im. B. Prusa oraz Dworca Carskiego mieściły się w czasie I wojny światowej szpitale polowe. Przed II wojną światową szczątki żołnierzy ekshumowano i przeniesiono na wojskowy cmentarz niemiecki za miejscowością Kamion.

   W Skierniewicach znajdują się dwie nekropolie żydowskie. Cmentarz przy ul. Strobowskiej powstał w 1827 r. Wcześniej pochówki Żydów ze Skierniewic odbywały się w Łowiczu. Stary cmentarz pełnił funkcje grzebalne do 1919 r, kiedy to radni miasta powołując się na względy sanitarne doprowadzili od jego zamknięcia. Podczas II wojny światowej naziści zniszczyli nekropolię, wykorzystując płyty nagrobne do utwardzenia dna kąpieliska dla żołnierzy. Dziś, w miejscu cmentarza, znajdziemy ohel – niewielki budynek chroniący grób rabina Szymona Kalisza, który zmarł 28 września 1926 r. Na jego grobie umieszczono tabliczkę z napisem hebrajskim: „Tu pochowany pan sprawiedliwy, światłość światła, admor, nasz nauczyciel, pan i mistrz Symeon, syn pana sprawiedliwego Mordocheja Menachema Mendla, błogosławionej pamięci, ze Skierniewic. Zmarł 20 tiszri 5686. Niech dusza jego związana będzie w węzełku życia.” Wewnątrz ohelu można wciąż zobaczyć kartki z modlitwami do cadyka, pozostawianymi przez pielgrzymujących Żydów.

   Nowy cmentarz żydowski, o powierzchni 1 ha, powstał w 1919 r. przy ul. Granicznej. Do dnia dzisiejszego zachowało się na nim niewiele macew. Na cmentarzu znajduje się tablica upamiętniająca Żydów ze Skierniewic – zbiorowa mogiła ofiar Holocaustu. Umieszczono na niej pomnik z napisem o treści: „Tu spoczywają zwłoki 46 męczenników, małej cząstki tych milionów, którymi barbarzyńcy hitlerowscy zasiali ziemie Polski. Większość tu pochowanych to Żydzi – mieszkańcy Skierniewic. Niechaj to miejsce święte będzie otoczone pieczą każdego szlachetnego człowieka, gdyż to jedyny pomnik na szczątkach Żydostwa skierniewickiego. Ekshumacji, pogrzebu i budowy pomnika dokonano staraniem Chaima syna Nechemiasza Frenkla przy pomocy członków Komitetu Żydowskiego w roku 1947.”

   Najnowszy skierniewicki cmentarz to miejski cmentarz komunalny, który znajduje się przy ulicy Strobowskiej 19. Powstał on w sierpniu 1981 r. i pełni swoją funkcję do dziś. W tym samym roku otworzono także cmentarz przy parafii św. Józefa Oblubieńca N.M.P. na osiedlu Rawka.

Aneta Kapelusz

(aktualizacja z grudnia 2016 roku)